احداث نیروگاه خورشیدی و مقابله با آلودگی زیست محیطی در فولاد مبارکه
مجتبی فرد افشاری ، کارشناسی محیط زیست فولاد مبارکه اصفهان
فولاد مبارکه از بدو تأسیس، پروژه‌های محیط زیستی بسیاری را آغاز کرده است، از جمله ایجاد غبارگیرها برای سقف فولادسازی به منظور جلوگیری از انتشار ذرات معلق (PM2.5) و (PM10)، همچنین کنترل انتشار گاز اکسید دو کربن (CO2) و ذرات آلاینده. پس از آن، ایجاد و توسعه تصفیه‌خانه‌های پساب‌های شیمیایی و انسانی در دستور کار قرار گرفته است. همچنین سیستم‌های کنترل و پایش پارامترهای مختلف پساب، خروجی دودکش‌ها، و پارامترهای آلایندگی، طراحی و راه‌اندازی شده‌اند. این سیستم‌ها تحت عنوان اسکادا (SCADA) شناخته می‌شوند و به صورت آنلاین (برخط) پایش می‌شوند. داده‌ها به واحدهای مربوطه در فولاد مبارکه و همچنین اداره کل محیط زیست استان اصفهان ارسال می‌شود تا آنها از وضعیت آنلاین این پارامترها مطلع باشند.
در بخش انرژی، فولاد مبارکه نیروگاه‌های خورشیدی در کوهپایه اصفهان احداث کرده است. همچنین یک نیروگاه سیکل ترکیبی با ظرفیت ۵۱۴ مگاوات راه‌اندازی شده که در حال بهره‌برداری است. پیش‌بینی شده که ظرفیت نیروگاه‌های خورشیدی به حدود ۶۰۰ مگاوات برسد که در حال تکمیل و بخشی از آن راه‌اندازی شده است. این پروژه‌ها در مساحت‌های وسیع و چندین هکتاری در حال اجرا هستند.
برای پایش آلاینده‌های خاک، اندازه‌گیری مواد سمّی (منظور فلزات سنگین) در محیط‌های مختلف از جمله آب، خاک، پساب، ماهی و برگ درختان انجام شده است که تا شعاع ۱۵ کیلومتری فولاد مبارکه را دربرگرفته است. حتی اندازه‌گیری میکروپلاستیک‌ها در خاک‌های اطراف کارخانه نیز صورت گرفته است. نتایج این اندازه‌گیری‌ها خیلی خوب و در محدوده استانداردهای زیست‌محیطی قرار داشته اند و تاکنون مشکلی در این زمینه گزارش نشده است. در مراحل بعدی، اندازه‌گیری فلزات سنگین و کانی‌های آزبستی و سیلیسی دربخش معادن و زمین‌های اطراف شرکت نیز از جمله پروژه‌های در دست بررسی است.
در زمینه مدلسازی آلودگی هوا، مطالعات و مدلسازی سیاهه‌های انتشار انجام شده و یک مدل سه‌بعدی طراحی شده است که انتشار آلاینده‌ها را بر اساس ترکیبات موجود در آنها به تصویر می‌کشد. همچنین در مورد ارزیابی چرخة عمر، یک پروژه با همکاری دانشگاه تهران تعریف شده که تا ۸۰ درصد آن انجام شده و مدلسازی اولیه و بررسی‌ها برای رفع ابهامات انجام شده است.
خریداری پساب شهری 9 شهر اطراف فولاد مبارکه
یکی از بهترین کارهایی که انجام داده ایم در خصوص پساب شهری است که پساب شهری 9 شهر اطراف فولاد مبارکه خریداری شده و یک تصفیه‌خانه بسیار بزرگ بر اساس سیستم‌های اروپایی طراحی شده و فاز سوم این تصفیه‌خانه برای بهره‌برداری در حال تکمیل است. با این اقدامات، وابستگی به آب رودخانه زاینده‌رود به صفر خواهد رسید. علاوه بر این، پروژه انتقال آب از خلیج فارس در حال پیشرفت است و پیش‌بینی می‌شود که تا یک یا دو سال آینده به بهره‌برداری کامل برسد.
تمام پروژه‌هایی که در فولاد مبارکه اجرا می‌شوند، بر اساس ارزیابی اثرات زیست‌محیطی است. این ارزیابی‌ها پیش از آغاز پروژه‌ها انجام می‌شود، زیرا در صورت عدم انجام ارزیابی، سازمان محیط زیست مجوز احداث پروژه را صادر نمی‌کند. در این راستا، مشکلات و چالش‌های محیط زیستی، شناسایی و اقدامات اصلاحی قبل از شروع پروژه‌ها انجام می‌شود.
موضوع دیگر، در زمینه مدیریت پسماند است. انواع پسماندهای صنعتی، ویژه، عادی، کشاورزی و عفونی را که در سطح سازمان تولید می‌شوند، شناسایی و دسته‌بندی کرده‌ایم. اطلاعات مربوط به این پسماندها در سامانه‌های محیط زیستی ثبت شده و با مجوزهای صادره، پسماندها به شرکتهای مدیریت‌کنندة پسماند منتقل می‌شوند. یکی از مهم‌ترین طرح‌ها در این زمینه، استفاده از سربارة فولادی است که به طور عمده در صنایع فولادی تولید می‌شود.
بیش از 98 درصد از مواد پسماند در صنایع فولاد، سرباره است. اما باید توجه داشت که سرباره به عنوان یک محصول فرعی شناخته می‌شود و پسماند نیست. این ماده در تولید فولاد و سیمان به کار می‌رود و به عنوان یکی از مواد کاربردی در صنعت شناخته شده است. یکی از استفاده‌های مهم آن در تولید سیمان، بتن و حتی در فرآیندهای آسفالت‌سازی است.
طبق تحقیقات علمی، وقتی شما از سرباره استفاده می‌کنید، میزان انتشار دی‌اکسید کربن نسبت به زمانی که از مصالح طبیعی مانند شن و ماسه استخراج شده از معادن استفاده می‌شود، به مراتب کمتر است. این نکته به ویژه برای صنایع و کشورهایی که به سمت کاهش آلاینده‌های کربنی می‌روند، بسیار اهمیت دارد. زیرا امروز یکی از دغدغه‌های اصلی جهانی، کاهش اثرات کربنی و حرکت به سمت کربن خنثی است. هر اقدامی که به کاهش انتشار کربن کمک کند، نه تنها برای محیط زیست مفید است، بلکه به نفع صنایع و شرکت‌ها نیز خواهد بود.
کاهش انتشار کربن و ارزش مالی آن در بازارهای جهانی
یکی از نکات بسیار مهم در این رابطه بحث تجاری کاهش کربن است. در شرایطی که کربن کاهش می‌یابد، این امکان وجود دارد که کربن ذخیره‌شده را بفروشید. به عبارت دیگر، اگر شرکتی توانسته باشد میزان انتشار کربن را کاهش دهد، می‌تواند آن را به دیگران بفروشد. این امکان به‌ویژه برای شرکت‌هایی که قصد دارند در بازارهای بین‌المللی فعالیت کنند، بسیار ارزشمند است. برای مثال، اگر شما بخواهید محصولات خود را به اتحادیه اروپا یا حتی برخی کشورهای آسیایی صادر کنید، یکی از اولین سوالاتی که از شما خواهند پرسید، این است که ردپای کربن شما چقدر است؟یعنی باید محاسبه کنید که چقدر کربن در تولید محصول شما انتشار یافته است. باید گواهی انتشار کربن را هم داشته باشید. اگر این محاسبات را نداشته باشید، اتحادیه اروپا ممکن است محصول شما را خریداری کند اما باید برای هر تن از محصولاتی که صادر می‌کنید، مبلغی بین ۱۰ تا ۱۲۰ یورو جریمه بپردازید.
در این شرایط، ممکن است برخی شرکت‌ها تصمیم بگیرند که صادرات خود را به کشورهای دیگری غیر از اروپا انجام دهند. اما در این صورت هم اگر کشور مقصد بخواهد محصول شما را به اروپا صادر کند، باید گواهی انتشار کربن را ارائه دهد. بنابراین، در عمل به نظر می‌رسد که بدون گواهی کاهش کربن، شرکت‌ها قادر به صادرات محصولات خود نخواهند بود.
فولاد مبارکه با توجه به این مسائل، تصمیم گرفته است که به محاسبه کاهش ردپای کربن پرداخته و استانداردهای بین‌المللی در این زمینه را رعایت کند. یکی از اقداماتی که این شرکت در راستای کاهش انتشار کربن انجام داده، اخذ گواهی‌های بین‌المللی در این زمینه است. به طور خاص، شرکت فولاد مبارکه در حال انجام فرآیندهای لازم برای دریافت گواهی‌های مربوط به ISO 14064 و ISO 14067 است که استانداردهایی برای کاهش انتشار کربن و ردپای کربن در محصولات هستند. تا حدود 80 درصد کار این گواهی‌ها انجام شده و تا پایان سال امیدواریم که این گواهی‌ها را دریافت کنیم. این نشان‌دهندة تلاش‌های جدی فولاد مبارکه برای رسیدن به اهداف زیست‌محیطی و تجاری است.
علاوه بر این، فولاد مبارکه در حال راه‌اندازی سیستم‌های پیشرفته و بزرگ تصفیه پسماند است. این سیستم‌ها به‌ویژه در ایران و خاورمیانه منحصر به فرد هستند. فولاد مبارکه با انجام این پروژه‌ها قصد دارد نه تنها به مسئولیت‌های محیط زیستی خود عمل کند، بلکه به عنوان یک نمونة موفق در صنعت فولاد و محیط‌زیست شناخته شود. این اقدامات نیازمند سرمایه‌گذاری‌های سنگین هستند، اما در بلندمدت می‌توانند نتایج مثبتی در بهبود وضعیت زیست محیطی و تجاری شرکت داشته باشند.
فولاد مبارکه همچنین یک سند چشم‌انداز پنج‌ساله برای خود طراحی کرده است که در آن شاخص‌های مهم را در نظر گرفته‌ایم و برای آن برنامه نوشته‌ایم. شاخص‌ها در زمینه‌هایی همچون کاهش شدت مصرف آب، کاهش شدت مصرف انرژی، بهبود راندمان مواد و کاهش انتشار آلاینده‌ها مشخص شده‌اند. این اهداف به گونه‌ای تنظیم شده‌اند که به استانداردهای جهانی نزدیک شوند و شرکت بتواند در سطح جهانی رقابت کند.
در این راستا، فولاد مبارکه به‌طور مستمر با ورد استیل (World Steel)، یکی از معتبرترین مراجع جهانی در زمینة فولاد، همکاری دارد و از گزارش‌های پایداری این سازمان استفاده می‌کند. تمامی گزارش‌ها و نتایج این فعالیت‌ها برای دیگر شرکت‌ها و صنعتگران در دسترس قرار دارد و فولاد مبارکه آماده است تا تجربیات و دستاوردهای خود را با دیگران به اشتراک بگذارد.
لزوم حمایت دولت در بخش فرهنگ‌سازی
در بخش فرهنگی نیز فولاد مبارکه اقداماتی انجام داده است. این شرکت تلاش می‌کند تا فرهنگ پایداری محیط‌زیستی را در میان کارکنان و جامعه گسترش دهد. این تلاش‌ها در قالب پروژه‌های مختلف و گزارش‌های پایداری در دسترس عموم قرار دارد.
باید یادآور شوم که اکنون فضای جالبی در اختیار ما نیست. جوری شده که هر جا یک بحث محیط زیستی مثل کمبود آب، آلودگی هوا و فرونشست زمین پیش می‌آید می‌گویند از فولاد مبارکه بپرسید. این آدرس غلط دادن است. صحبتی که ما با دولت داریم اینست که از ما حمایت کند و مسائل به طور شفاف با مردم شود.
اجرای این پروژه‌ها نیازمند هزینه‌های زیاد است. هنگامی که می‌خواهید زیرساخت‌هایی ایجاد کنید که ماندگار باشند، لازم است که دولت از این نوع پروژه‌ها حمایت کند، زیرا زیرساخت‌های لازم برای کاهش کربن و آلودگی محیط‌زیست هزینه‌های سنگینی به همراه دارد. فولاد مبارکه در حال حاضر هزینه‌های زیادی را به صورت ارزی برای این پروژه‌ها متقبل می‌شود. تکنولوژی را باید از خارج بیاوریم که هزینه دارد. از دولت انتظار داریم که در تأمین منابع مالی این اقدامات زیست‌محیطی همکاری و حمایت لازم را انجام دهد. این حمایت می‌تواند به ویژه در زمینه تأمین منابع مالی، تسهیل‌گری در استفاده از فناوری‌های نوین و کاهش هزینه‌های عملیاتی پروژه‌های محیط‌زیستی مفید باشد.
وقتی در جامعه قصد اجرای یک پروژه محیط زیستی داریم، دولت باید پیش‌قدم شود و در جهت تسهیل اجرای این طرح‌ها همکاری‌های اساسی داشته باشد. در بسیاری از موارد، به دلیل بروکراسی پیچیده و مشکلات اجرایی، طرح‌ها و فعالیت‌های محیط زیستی حتی در مراحل اولیه متوقف می‌شوند و به نتیجه نمی‌رسند. برای موفقیت در این زمینه، دولت باید از همان ابتدا با حمایت‌های مالی، قانونی و اجرایی، زمینه را برای تحقق این طرح‌ها فراهم کند.
چالش‌های تأمین مالی سازمان‌ها در پروژه‌های محیط زیستی
سازمان محیط زیست از نظر تامین هزینه‌های خود وابستگی زیادی به صنایع و شرکتهای بزرگ دارد که البته برخی از این شرکت‌ها ممکن است در فعالیت‌های خود آثار منفی بر محیط زیست داشته باشند. در اینجا دو مشکل وجود دارد:
نخست اینکه صنایع بزرگ به‌طور معمول آلوده‌کننده هستند و نمی‌توان صنعت کاملاً پاکی پیدا کرد. بنابراین وقتی قرار است کاری انجام شود دولت باید حمایت اساسی کند. فولاد مبارکه می‌گوید خودش درآمد دارد و می‌تواند کارهایش را انجام دهد. ولی در بخشی از کار که مربوط به مردم و جامعه می‌شود باید از حمایت دولت برخوردار شود. کاری که قرار است در سطح یک استان انجام شود، هزینه زیادی دارد. ما خیلی هنر کنیم بتوانیم داخل مجموعه خود اقداماتی انجام دهیم که از انتشار ذرات جلوگیری شود.
دوم اینکه سازمان‌ها ممکن است به دلیل وابستگی مالی به این صنایع، نتوانند به‌طور مستقل فعالیت‌های محیط زیستی مؤثر انجام دهند. برای مثال ما می‌خواهیم چند دستگاه خودروی سواری را داخل مجموعه خود برقی کنیم، اینجا دیگر وظیفه ما نیست که در سطح استان این کار را انجام دهیم. اینجاست که باید خود دولت وارد شود و این سیاست را داشته باشد. برخی وقت‌ها شاید یک سری مسائل اقتصادی یا سیاسی باعث شود که بحث محیط زیستی کمرنگ شود و آن طوری که شایسته است به آن پرداخته نشود. در کل، برنامة ما این است که هر کاری می‌خواهیم انجام دهیم، ابتدا اثرات زیست محیطی آن را ارزیابی کنیم و بتوانیم کاری کنیم که کمترین آلودگی را به دنبال داشته باشد و بتوان آن را در حد استاندارد کنترل کرد.
گزیده جهان فولاد
